Opactwo pobenedyktyńskie w Jarosławiu
Zespół klasztorny znajduje się przy ul. Benedyktyńskiej, na wzgórzu św. Mikołaja. W jego skład wchodzi 9 zabytkowych obiektów: kościół pw. św. Mikołaja i św. Stanisława Biskupa, dawny budynek klasztorny, mury obronne z basztami, budynek bramny, dom kapelanów, dom gościnny (zwany „domem dewotek”), dawny internat żeński, budynek przy bramie oraz mur oporowy przy ul. Podgórze. Najstarsze obiekty (kościół i klasztor) pochodzą z XVII wieku, najmłodsze (internat i budynek przy bramie) z wieku XIX.
Fundatorką kościoła pw. św. Mikołaja i św. Stanisława biskupa oraz klasztoru była księżna Anna Ostrogska. Obiekty te miały służyć sprowadzonym przez nią z Chełmna benedyktynkom. Kościół powstał w latach 1615-1624, miał zastąpić dawny drewniany kościół św. Mikołaja. Murowany budynek klasztorny wzniesiono w latach 1642-1648. Również w XVII wieku kompleks otoczono murami obronnymi długości 840 metrów z ośmioma basztami. Największą z nich jest Baszta Fruktowa, zwana także Basztą Morską w której mieściła się pierwotnie armata. Benedyktynki zajmowały się kompleksem do 1782 roku, kiedy to na mocy tzw. „kasaty józefińskiej” (będącej skutkiem „reform józefińskich”) przejęli go Austriacy. Na jego terenie zlokalizowana została komisja mundurowa- „c. k. komisyi ekonomiczney woyskowey pod herbem cesarskim”, co dało początek miejscowej nazwie zwyczajowej klasztoru- Anna Casarnia (koszary Anny). Austriacy dobudowali niezrealizowane wcześniej trzecie skrzydło klasztoru, wznieśli ciąg budynków przymurnych i stajnie oraz przebudowali kładkę łączącą Opactwo z położoną w pobliżu Kolegiatą Bożego Ciała. Większość tych budynków została poważnie uszkodzona w czasie I wojny światowej i rozebrana w okresie międzywojennym, jako nie stanowiące oryginalnej części obiektu. Najdłużej przetrwała kładka, zlikwidowana dopiero w okresie PRL.
Podczas II wojny światowej obiekt znalazł się w rękach nazistów, którzy urządzili w nim więzienie. Po wojnie rozpoczęto powolną odbudowę znajdujących się na terenie opactwa budynków - ich stan określano wtedy jako tragiczny. Przez pewien czas działała tutaj miejscowa Szkoła Budowlana, która zaadaptowała dawny budynek klasztorny na internat oraz wzniosła kilka dodatkowych obiektów w pobliżu Baszty Bramnej.
Ostatecznie do opactwa powróciły benedyktynki, które nie były jednak w stanie samodzielnie zarządzać zaniedbanym kompleksem. Dlatego przekazały go Archidiecezji Przemyskiej i od 1994 roku zarządzają jedynie jego częścią. Dawny klasztor jest obecnie siedzibą organizacji pożytku społecznego: Ośrodka Kultury i Formacji Chrześcijańskiej. W tym piętrowym budynku w kształcie litery „L” mają miejsce różnego rodzaju wydarzenia kulturalne, część jego sal i korytarzy pełni funkcję wystawienniczą. Ponadto mieści się w nim 50 osobowa sala spotkań, jadalnia i kawiarenka. Uwagę turystów zwraca tzw. Czarna Kaplica, której sklepienie stopiło się podczas wywołanego przez wycofujących się z miasta nazistów pożaru. Klasztor przylega do kościoła pw. św. Mikołaja i św. Stanisława Biskupa - świątyni jednonawowej z dwiema kaplicami i dwiema wieżami. Główne wejście do niej zdobi bogato rzeźbiony renesansowy portal, podobno dzieło Jana Pfistera – uważany za jeden z najpiękniejszych zabytków Jarosławia.
BUDYNKI
1. Baszta Bramna – wejście na teren Jarosławskiego Opactwa
2. Mury obronne - liczące ponad 800 metrów długości obwarowania z ufortyfikowaną bramą i ośmioma basztami obronnymi.
3. Baszta Węgierska – dwupoziomowa ekspozycja muzealna poświęcona Franciszkowi II Rakoczemu i Powstaniu Rakoczego na Węgrzech.
4. Baszta Maryjna – baszta z kapliczką i dawnym miejscem spotkań harcerzy.
5. Baszta Morska – z żaglówką na szczycie dachu. Miejsce spotkań i siedziba Klubu Konsulów.
6. Główny Budynek Klasztorny
7. Kościół pw. Św. Mikolaja i św. Stanisława Biskupa
8. Szalety
MIEJSCA PAMIĘCI
1. Golgota Narodów – droga krzyżowa upamiętniająca miejsca kaźni i męczeństwa XX-wieku.
2. Kopijnik Franciszka II Rakoczego – kopijnik to typ tradycyjnego węgierskiego pomnika w formie rzeźbionej iglicy.
3. Krzyż Golgoty w miejscu prawdopodobnej lokacji dawnego drewnianego kościoła pw. Św. Mikołaja.
4. Figura Anny Jenke – jarosławskiej pedagog znanej z pomocy ofiarom II wojny światowej i ubogim.
5. Tablica pamiątkowa księcia Franciszka II Rakoczego – węgierskiego bohatera narodowego – szlachcica, żołnierza i powstańca.
6. Pomnik błogosławionego księdza Jerzego Popiełuszki – ofiary socjalistycznego reżimu.
INNE
1. Parking
2. Park tysiąca drzew i krzewów
3. Bogato zdobiony, renesansowy portal kościoła
4. Teren współczesnego klasztoru sióstr Benedyktynek
WYSTAWY STAŁE
1. Kardynał Stefan Wyszyński – ekspozycja ks. Rafała Wojdyły.
2. „Gabinet Osobliwości – zwierzęta” – wystawa prezentująca zwierzęta z różnych stron świata.
3. Malarstwo religijne – obrazy olejne autorstwa Janusza Szpyta.
4. „Prace remontowe i konserwatorskie w dawnym opactwie Panien Benedyktynek w latach 1991 - 2011” – wystawa archiwalnych fotografii.
5. Sala Papieska – ekspozycja prezentująca ponad 1000 pamiątek związanych z Janem Pawłem II, innymi papieżami oraz znamienitymi przedstawicielami duchowieństwa.
WYSTAWY CZASOWE
1. Galeria obrazów Krzysztofa Maziarza zmarłego w 2023 roku lokalnego malarza.
2. „Gabinet Osobliwości - rośliny” – wystawa prezentująca szyszki, owoce i nasiona z różnych stron świata.
3. „Ziemia Jarosławska od podwórza” – wystawa etnograficzna prezentująca przemiany zachodzące na przestrzeni wieków na podjarosławskiej wsi.
4. „Gabinet Osobliwości – minerały” – wystawa prezentująca minerały z różnych stron świata.
5. „Polska racja stanu polega na dobru absolutnym daru życia” – wystawa prac Adama Mamczura.
ZABYTKI I MIEJSCA PAMIĘCI
1. Czarna Kaplica – unikatowy w skali świata obiekt sakralny o sklepieniu z czerwonej cegły, które uległo stopieniu w trakcie pożaru wywołanego pod koniec II wojny światowej przez nazistów.
2. XX-wieczny instrument organowy z kościoła NSPJ w Przemyślu (na chórze).
3. Miejsce spoczynku ks. Mariana Rajchla.
4. XX-wieczne ambona, chrzcielnica i paschał
5. Ołtarz MB Ostrobramskiej
6. Kaplica Dzieci Utraconych
7. Ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa
8. Ołtarz Chrztu Chrystusa z Budy
9. Memoriał z gwoździem sztandarowym podarowanym przez Gen. Wacława Scaevolę-Wieczorkiewicza jego węgierskim gospodarzom w okresie II wojny światowej.
10. Miejsce spoczynku Służebnicy Bożej Anny Jenke
WYSTAWY STAŁE
1. „Ikoną inspirowane, tkaniną malowane, igłą rysowane” – artystyczne chorągwie maryjne wykonane przez Jadwigę Styrną-Nawrocką.
2. „Dobrodzieje – Użytkownicy – Rezydenci” – galeria portretów postaci historycznych związanych z Jarosławskim Opactwem.
3. „Krajobrazy Podkarpacia” – wystawa obrazów olejnych Józefa Machały.
4. Izba pamięci abp. Ignacego Tokarczuka – pamiątki po jednym z najwybitniejszych polskich duszpasterzy XX wieku.
WYSTAWY CZASOWE
1. „Makiety, modele, miniatury”
2. „Medale Mennicy Państwowej w kolekcji Pana Piotra Roga”
ZABYTKI I MIEJSCA PAMIĘCI
1. Makieta Jarosławskiego Opactwa – wykonana ze 150 000 zapałek przez Mariana Zbieraka.
2. Bilderkreuz – sześciometrowy krzyż złożony z 14 obrazów ukazujących życie i mękę Chrystusa, autorstwa Michała Posina.
3. Fresk – herb Jarosławskiego Opactwa.
4. Makieta kolejowa „Krajobraz Lata” oraz ruchoma szopka „Zimowe Miasteczko” wykonane przez Marcina Chudzika.